Në përgjithësi dhe në kuptimin e parë të fjalëve religjion dhe bestytni ne si shoqëri i ndajmë si me thikë nga njëra tjetra, edhe pse të dy këto koncepte i përkasin iracionalitetit. Të dyja kanë të bëjnë me praktikat, ritet, ritualet dhe subjektivimet. Religjioni apo feja si koncept i përgjithshëm i përket besimit në një forcë të mbinatyrshme, e cila me monoteizmin u quajt Zot në besimin katolik dhe Allah në atë mysliman. Ndërsa bestytnia po në sensin e përgjithshëm u konotua me besimin e “gabuar”, pra çfarë nuk besohet në Zot apo Allah, por në qenie apo objekte të tjera.
Por në kohët moderne dhe postmoderne kemi transformacione të këtyre dy rrymave, të cilat nuk kanë rënë viktimë e racionalizimit të modernes por i janë përshtatur kushteve të modernitetit. Përshembull proceset e ndërvarura të modernitetit si urbanizimi, industrializimi dhe shkenca bënë të mundur që bestytnia të mos jetë më ajo pika e referencës së luftuar nga besimi, qoftë ai katolik apo ai mysliman. Në lidhje me këtë janë disa faktorë të zbutjes së kësaj mendësie luftarake si përshembull pjesërisht sistemet kuptimorë të shkencës, një pjesë tjetër i takon zhvillimit të institucioneve të bestytnisë apo magjisë, dhe si e fundit estetizimi i saj, i cili ka të bëjë me letërsinë, pikturën dhe filmin. Gjithashtu edhe format e religjionit kanë hyrë në ullukun e modernes. Përshembull kuptimet apo interpretimet religjiozë në shumicën e rasteve nuk përhapen nga sistemet religjioze. Veçanërisht dhe më së shumti trajtohen tema religjioze në media populare, në gjinitë komunikative si dhe në forma të tjera organizative apo kompetitive. Dhe të gjitha këto formojnë një religjion popular të cilat karakterizojnë mundësi eksperiencash të grupeve të mëdhaja sociale. Nga këto forma të sjelljes së dy koncepteve kuptojmë se shoqëria jonë shkrihet, formëzohet, dhe transformohet në të dyja.
Në përgjithësi bestytnia apo bestytnitë shënjohet si një dijë e pashkruar edhe pse ekzistojnë disa libra specifikë për të, por në shumicën e rasteve ajo është një dije e trashëguar ose siç themi në gjuhën e përditshme “e lënë me gojë”. Në aspektin themelor është për t’u dalluar bestytnia nga ajo natyralja “magia naturalis” me atë demone “magia demonica” edhe pse ato ndërthuren me njëra tjetrën. Bestytnia natyrale interpreton shenja të natyrës si shprehje të ngjarjeve të ardhshme ose kërkon nga format e artit të saj si përshembull leximi i yjeve apo horoskopi, leximi i dorës, filxhanit të kafesë, apo monedhave të ndryshme. Kjo metodë pikëpret kufinjtë e të bërit magji, nëse zbatohen praktikat e ndikimit për një fat të së ardhmes.
“Un’ mjesin e hap me horoskopin, i besoj dhe më del fiks shum her. E di orarin kur e jep televizori dhe nuk du n ‘at moment as miza me lujt. Leje që edhe nëpër facebook e ke, po kam nigju se ka edhe nji aplikacion për me e pas në telefon dhe do e shkarkoj edhe atë.”
Këta forma të ushtrimit të bestytnisë jo vetëm që janë pjesë e shoqërisë sonë por ata shërbejnë edhe si instrumentë lukrativ, të tipit përfitim edhe financiar.
“Po shpesh shkoj me lexu filxhanin dhe sidomos kur nuk e ndjej veten mir apo kam nji dyshim për diçka dhe tek dikush. Por e di se ku me e lexu dhe kam shum besim sepse ai personi mi gjen t’gjitha, dhe e kam edhe si tip mbrojtje, dhe lekt ja baj hallall.”
Kurse bestytnia demonica rezulton tek qëniet shpirtërore të lidhura me të mirën dhe të keqen të cilat ndikojnë tek jeta e njerëzve. Kjo lloj bestytnie është më shumë e lidhur në themel me religjionin dhe pikërisht me atë që ne e quajmë “syri i keq”. Lidhur me këtë janë shumë forma mbrojtjeje që lidhen me rite, objekte, shkrime të shenjta dhe këshillime me “njerëz të mirë”.
Përshembull tek objektet janë të shumta si bima e tërfilit me katër gjethe, e cila presupozon fatsjellsen dhe arritjen e një suksesi të dëshiruar apo planifikuar. Gjithashtu amuletat, apo nuskat të materialeve të ndryshme që kanë ndikimin e një energjie positive, një force mbrojtëse nga syri i keq.
“Këtë lidhësen e kuqe që kam në kyçin e dorës është nyja e përjetësisë, faktikisht është një objekt indian, i cili mu më bën të ndjehem mirë. Jam tip që më kap syri i keq dhe kjo është arsyeja që un e maj kët në kyçin e dorës sepse është edhe i dukshëm. Këtë e kam përsonale, ndërsa për mbrojtjen e familjes kam ujin e bekum, dhe sa herë që ve re që diçka po m’bëhet pengesë për mbarëvajtjen e familjes un spërkas shpin me ujin e bekum. Ka funksionu gjithmon.”
Nëse do t’i thërrasim pak kujtesës lidhur me shtëpitë private kryesisht nëpër fshatra pothuajse tek çdo shtëpi shohim një patkua kali të varur ose në derë të avlisë ose në derën e shtëpisë. Pra ky një objekt tepër popullor dhe me një përdorshmëri të gjërë.
“Patkoin e kemi vu qyshkur se e kena bo shpin, baba e ka vu për fat e marsi edhe kundër synit t’keq. Ktu e majm nuk lun ky.”
Patkoi i kalit mënjanon dëmet e ndryshme dhe njëkohësisht sjell fat. Ai vlen si një mjet kundër magjive të këqija për faktin se metali hekur ka cilësi magnetike, të cilat shpjegohen me mënjanimin e energjive negative. Gjithashtu lloji i metalit që ka qenë i rrallë për t’u gjetur lidhet më së miri me fatin. Fakti që patkoi i kalit vendoset i varur sipër simbolizon fatin e fiksuar për të mos rënë asnjëherë poshtë. Një aspekt tjetër i praktikimit të këtyre bestytnive është dhe frika e zilisë. Fati, suksesi dhe mirëqenia janë gjithmonë të kërcënuara, dhe zilia e tjerëve qofshin ata zota, demonë, komshinj, të huaj, të çon vetëm në mendimin e të bërit magji, pra syrit të keq. Përshembull në shoqërinë tonë është shprehja filani i ka sytë e bardhë (me të bardhën është e imagjinuar ngjyra blu ose e kaltër), dhe të merr msysh. Për mbrojtjen e këtij syri praktikohen shumë praktika si përshembull kundërpërgjigja po me syrin blu apo të tjera.
“Maj men kur kam qen e vogël isha te gjyshja në fshat dhe aty erdhi nji kushri i gjyshes, nji burr n’mosh dhe ai kishte syt blu dhe ai lujti me mu. Sa ka ik ai mu më kapi një parehati dhe e qame sa që nuk dijsha me u nalu. Gjyshja e vuni re këtë shum mir dhe u sikletos. E di që ka mallku at burrin dhe ka marr shpejt e shpejt e ka hedh kryp në votër. Dhe për pak minuta mu largu si me dorë. Merr msysh ai dreq, – m’thoshte gjyshja.”
Përveç këtyre praktikave dhe riteve bestytnitë kanë shumëllojshmërinë e tyre, të cilat lidhen me shpjegimin dhe leximin e ëndërrave si dhe me sjelljen e fatit. Madje tek këto të fundit është referuar edhe psikoanalisti Sigmund Freud mbi psikoanalizën. Pra siç e shohim kemi një bashkëveprim të iracionales me racionalen por nga ana tjetër janë të lidhura ngushtë edhe me religjionin, fushat e takimit me mjeksinë si përshembull praktikat shëruese nëpërmjet riteve, preparateve të ndryshme, të cilat përbëjnë përditshmërinë tonë.
Në fund të fundit tek këto dy koncepte, religjioni dhe bestytnia, gjejmë pothuajse rituale dhe elementë të njëjtë të cilat ndërmjetësojnë një lloj besimi tek shoqëria jonë.
***Gerlus***
